De opkomst

Het idee kwam van Anton Adriaan Mussert en Cornelis van Geelkerken.

Mussert werd de leider van de nieuwgeboren politieke partij.

Van Geelkerken werd zijn eerste medewerker.

In 1931 was Anton Mussert al begonnen met het schrijven van het partijprogramma.

Opvallend was dat het partijprogramma helemaal niet zo uitgesproken Nationaal-Socialistisch getint was.

Het partijprogramma van de NSB had ongeveer dezelfde richtlijnen als het partijprogramma van de NSDAP, maar Mussert schrapte de extreme artikelen zoals het Antisemitisme en de Rassenleer.

De Nationaal-Socialistische Beweging werd op 14 december 1931 tijdens een openbare vergadering, opgericht en bijgewoond door 10 Utrechtse arbeiders.

Deze vergadering vond plaats in het vergadergebouw van de Christelijke Jongemannen Vereniging (CJMV) aan het Domplein te Utrecht.

Vier leden ervan sluiten zich dan onmiddellijk als lid aan.

Zo komen er meer vergaderingen van klein formaat. Rustig en eenvoudig vertelt Mussert over zijn ideaal. Zijn woorden worden begrepen en de vlam van zijn strijd begint te branden.

De partij vestigde zich in Utrecht aan de Oude Gracht 51.

Tegen het aantasten van de NSB – de ordeverstoringen door tegenstanders - werd in november de geüniformeerde Weerafdeling opgericht.

Deze WA had als doel de orde, tucht, eer en dienstbereidheid te handhaven alsmede bescherming tegen personen en instellingen, welke de NSB - ook wel aangeduid als De Beweging – niet welgezind waren.

Op 31 december 1931 telde de NSB een1000-tal leden.

Op 7 januari 1933 werd de eerste Landdag georganiseerd en vond plaats in het gebouw voor Kunsten en Wetenschappen te Utrecht met 600 bezoekers en 30 weermannen (WA).

Op dezelfde dag komt ook voor het eerst het officiële weekblad van de Nationaal-Socialistische Beweging uit ; het“ Volk en Vaderland ” met een oplage van 5000 stuks.

Er volgen op 30 januari 1933 overheidsmaatregelen tegen de Beweging, zoals het verbod op een lidmaatschap van de WA voor militairen, op 16 maart gevolgd door een verbod op een lidmaatschap van de NSB voor militairen en

burgerwachters.

Op 19 september werd er dan ook nog een uniformverbod van kracht.

Op 7 oktober 1933 is er de tweede Landdag en die vond plaats in de jaarbeurshal te Utrecht met 6.000 bezoekers.

Door uitbreiding van de partij verhuisde het hoofdkwartier 11 november naar een pand aan de Oude Gracht nr. 354.

Op 28 december werd ook een verbod opgelegd voor ambtenaren om lid te zijn van de partij.

Na de tweede Landdag liep het ledental op tot 15.000 en rond de jaarwisseling tot 20.000, ondanks dat er meer dan 1.000 ambtenaren het lidmaatschap gedwongen moesten opzeggen en dat van 3.000 leden het lidmaatschap was opgezegd wegens ongeschiktheid of om andere redenen niet gewenst als lid.

Ook Mussert en van Geelkerken werden 1 mei 19.. uit hun ambt gezet.

Van 1931 tot 1934 had Mussert zijn NSB. activiteiten gecombineerd met zijn functie als hoofdingenieur bij de Provinciale Waterstaat in Utrecht.

Op 28 april 1934 werd in Amsterdam een gewestelijke Landdag gehouden.

Omdat het ledental opgelopen was naar meer dan 30.000 was deze dag uitsluitend voor leden uit de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht.

Voor leden uit het noorden werd de Landdag enige weken later op 21 mei in wedde in Groningen georganiseerd, gevolgd door een studenten-Landdag op 2 juni in Bilthoven.

Zodra er van een levende en groeiende organisatie sprake werd, krijgt de NSB steeds meer te maken met incidenten/relletjes die vaak ook door de leden zelf uitgelokt werden; vooral in juli in de Jordaan in Amsterdam, waar zelfs het leger aan te pas moest komen om de order te herstellen.

Van Geelkerken sticht op 24 augustus de Nationale Jeugdstorm en deze kwam tot daadwerkelijke oprichting op 3 oktober 1934.

Op 7 januari 1935 is er een bijeenkomst voor de eerste duizend leden om de campagne voor de verkiezingen te bespreken.

De Hoge Raad verklaart 21 januari 1935 het insigne der beweging voor "niet -opzichtig" in de zin van het uniformverbod.

De derde Landdag werd gehouden gedurende twee dagen en wel op 30 maart en 1 april 1935 in Amsterdam, voorafgegaan door een optocht zonder vlaggen der beweging; ook hier lag nu een verbod op.

“Volk en Vaderland” komt op 1 mei 1935 uit met een extra nummer in een oplage van 600.000 exemplaren.

Voor de verkiezingen lag het ledental op 40.000 en steeg de oplage van “Volk en Vaderland” naar 800.000

exemplaren en men liet 3.300.000 pamfletten uitgaan.

Met de gemeenteraadsverkiezingen van 17 april 1935 lukte het de NSB om 294.284 stemmen te krijgen zijnde 7.91 procent van het totaal aantal stemmen.

Dat was goed voor 44 resp. 8.22 procent van de 535 zetels.

In de grote steden zoals Den Haag 12,02 procent, Utrecht 10,18 procent en Rotterdam 9,51 procent, was het succes van de NSB het grootst.

Daar was immers ook de grootste maatschappelijke onvrede en de werkeloosheid het hoogst.

Het was ook niet zo gek dat de NSB zo groot was geworden, gezien de economische crisis waar het land in verkeerde en een belangrijk deel der bevolking zich afkeerde van het naar haar mening niet goed functionerende toenmalige

parlementaire stelsel.

De NSB speelde hierop in door zich te profileren als een sterke, hechte en zelfstandige sterk hiërarchische organisatie, met eigen rangen en functies, uniformen, optochten, strijdliederen, vlaggen en vaandels, en zelfs een eigen groet te weten “Hou Zee”. (dit was een oude Nederlandse uitdrukking ontleend aan het jargon uit de zeevaart met de betekenis: “Hou vast aan de gekozen koers”)

Na de verkiezingen is er op 12 oktober 1935 de vierde Landdag in den Haag aan de Leyweg in een groot tentencomplex met een opkomst van 35.000 bezoekers.

Na de kerstmars 26 december 1935 is er een bijeenkomst in de Apollohal in Amsterdam waar afscheid werd genomen van de WA.

Doordat er steeds meer verzet tegen de beweging ontstond van de zijde van de regering en met oog op een verandering in de wet op de Weerkorpsen werd op 31 december de WA ontbonden.

OP 27 januari 1935 werd door de politiek besloten dat deze wet ook betrekking diende te hebben op de eerste “Nationale Jeugdstorm” die dan ook op 28 januari werd ontbonden maar op 1 februari 1936 weer opnieuw werd opgericht.

1 juni 1936 is de 1e Hagenspraak op de Goudsberg te Lunteren.

Het hoofdkwartier van de NSB verhuist naar de maliebaan 35 op 1 augustus.In het zelfde jaar trad er een verandering binnen de NSB op.

Mussert liet geleidelijk doorschemeren dat hij steeds vaker achter de acties van Hitler en Mussolini stond.

Hij liet dit vooral merken door steeds meer antisemitische opmerkingen te maken en voegt Antisemitisme en de Rassenleer toe aan zijn partijprogramma.

Hierdoor ontstond er een omkeer in het succes van de Beweging.

Mussert laat ter gelegenheid van het vijfjarige bestaan op 25 september 1936 een klok gieten in een gieterij te Aarle-Rixtel in Noord-Brabant, met de veelzeggende tekst: "Ik roep hen, die zijn 't vaderland ghetrouwe tot in den doet".

Ook sticht Mussert "Het Nationaal Dagblad" en dit verschijnt op 2 november 1936.

Op 11 december komt de klok aan in Amsterdam, vervoerd door middel van paard en wagen vanuit Noord-Brabant ,en luidt voor het eerst op 12 december 19..14 december viert de beweging haar 5 jarige bestaan in de RAI te Amsterdam met als symbool de “klok” en hing de zwart/rode partijvlag uit aan de domtoren in Utrecht.

Op 17 mei 1937 vind de 2e Hagenspraak te Lunteren plaats.

Mussert deelde daar mede dat het Hagenspraak terrein nu ook eigendom is van de bewegingen en doopt het om tot “ Nationaal Tehuis " dat aan de NSB verbonden zal blijven.

Bij de Kamerverkiezingen van 26 mei 1937 behaalde de NSB nog maar 171.137 stemmen (4.22%), goed voor vier kamerzetels .

Mussert komt met een noodzakelijke herziening van het partijprogramma om de kern van de Nationaal-Socialistische Beweging meer kracht bij te zetten en komt met de drie grondslagen van het Nederlandse Nationaal Socialisme te weten:1.ons Godsvertrouwen; 2. onze liefde voor Volk en Vaderland; 3. onze eerbied voor den Arbeid.

Op 6 juni 1938 is de 3e Hagenspraak te Lunteren en op 22 oktober is er een werkers-bijeenkomst in de RAI te Amsterdam.

Bij de Provinciale Staten verkiezingen van 19 april 1939 behaalde de partij, nog tegen de verwachting in, 159.672 stemmen (3.89%) goed voor 26 zetels.

In 1939 geeft Mussert, net als Hitler, de Joden van alles de schuld; het aantal leden lag nu op 40.000.

Er komt ook de wetswijziging, die bepaalde dat Nederlanders in het buitenland geen lid mochten zijn van een politieke organisatie in Nederland.

De 4e Hagenspraak vond plaats op 29 mei te Lunteren.

De weerstand tegen de beweging nam in grotere mate toe en Mussert besluit op 1 Augustus 1939 tot oprichting van de Mussert garde (een lijfwacht).

Omdat de partij krap bij kas zat, door hoge uitgaven en de hoge kosten voor propagandamateriaal en andere uitgaven lanceerde de partij de "Goud om Staal" actie.

De leden deden aan de actie mee door middel van het inleveren van gouden of zilveren voorwerpen.

In de meeste gevallen werd dat de trouwring en kreeg men dan de "Goud om Staal" ring hiervoor terug, die ook herinnerde aan het offer dat zij brachten voor de partijkas.

Het dragen van de ring door de leden werd ook gezien als bewijs van trouw aan de partij.

Met de dreigende oorlog in zicht, en door tal van incidenten waarbij de NSB wordt beschuldigt van spionage en landverraad wordt de partij steeds meer gezien als een gevaar voor Nederland.

Op het ogenblik dat de oorlog een aanvang neemt word de NSB gezien als staatsvijand en er worden door de overheid lijsten samengesteld van NSB- leden.

Op last van de regering De Geer worden Rost van Tonningen, Kroller, Feldmeyer en 15 anderen geïnterneerd.

In de vroege morgen van 10 mei 1940, tijdens de inval van het Duitse leger, wordt er jacht gemaakt door politie en leger, op duizenden NSB leden, daarbij geholpen door de plaatselijke bevolking, om te voorkomen dat ze hulp kunnen bieden aan de Duitsers en er volgen arrestaties in het hele land; ook de vrouwen en kinderen van de leden worden niet met rust gelaten.

De kringhuizen van de beweging werden veelal kort en klein geslagen.

Mussert weet te ontkomen aan zijn arrestatie door te vluchten en onder te duiken op een boerderij in de gemeente Huizen.

Er vinden knokpartijen en vuurgevechten plaats met de leden.

Diegenen die probeerden te ontkomen aan hun arrestatie moesten het vaak in een vuurgevecht met de dood bekopen of werden gewoonweg vermoord.

Ook particuliere eigendommen van de leden worden niet met rust gelaten en dat ging gepaard met roof en vernielingen.